De Scandinavische talen – een gemeenschappelijke geschiedenis
De Scandinavische talen, die ook Noord-Germaanse talen worden genoemd, behoren tot een groep Germaanse talen die bekend staan als de moderne standaard, waartoe ook het Deens, Noors, Zweeds, IJslands en Faeröers behoren. Deze talen worden gewoonlijk in twee groepen verdeeld – het Oost-Scandinavisch (Deens en Zweeds) en het West-Scandinavisch (Noors, IJslands en Faeröers).
De oudste bewijzen van een Germaanse taal zijn ongeveer 125 inscripties die dateren van ca. 200 tot 600, gekerfd in het oudere runetisch alfabet (futhark). De meeste zijn afkomstig uit Scandinavië, maar er is ook veel van gevonden in Zuidoost-Europa, wat suggereert dat het gebruik van runen ook bij andere Germaanse stammen voorkwam. De meeste zijn korte inscripties die eigendom of fabrikant aanduiden.
Een aantal inscripties zijn gedenktekens voor de doden, terwijl van andere werd aangenomen dat zij een magische inhoud hadden. De vroegste inscripties waren houtsnijwerk op houten of metalen voorwerpen, maar na verloop van tijd werden ze ook op stenen aangebracht.
Verdere informatie over de taal wordt verkregen uit namen en leenwoorden in buitenlandse teksten, uit plaatsnamen, en uit vergelijkende reconstructie op basis van verwante talen en latere dialecten.
De onbeklemtoonde klinkers die afstammen van de Germanen en de Indo-Europeanen zijn nog aanwezig in de inscripties, al deze zijn niet meer aanwezig in de latere Germaanse talen.
Inscripties uit de Oudheid tonen een uniek dialect, Noord Germaans. Punische inscripties bevatten de informatie over de vroegste stadia, die talrijker werden nadat in ad 800 de korte punische futhark was gecreëerd.
Met de expansie van de Noordse volkeren in de Vikingtijd (ca. 750-1050) werd de Scandinavische spraak gevestigd in Groenland, IJsland, de Faeröer, de Shetlandeilanden, de Orkney-eilanden, de Hebriden, het eiland Man, delen van Ierland, Schotland, Engeland, Frankrijk, en Rusland.
In al deze gebieden, behalve de Faeröer en IJsland, zijn de Scandinavische talen later echter verdwenen.
Tijdens de expansieperiode verliep de communicatie tussen de Scandinaviërs zonder problemen en beschouwden zij hun taal als één, maar de verschillende oriëntaties van de verschillende koninkrijken in de Vikingtijd leidden tot verschillende dialectverschillen.
Vandaag de dag kan men onderscheid maken tussen een conservatief West-Scandinavisch gebied en een meer innovatief Oost-Scandinavisch gebied.
De komst van het christendom
Van groot taalkundig belang was de vestiging van de rooms-katholieke kerk in de10e en11e eeuw. Het hielp de bestaande koninkrijken te consolideren, bracht het Noorden in de klassieke en middeleeuwse Europese cultuur, en introduceerde het schrift perkament van Latijnse letters.
Het runenschrift werd nog steeds gebruikt voor epigrafische doeleinden en voor algemene informatie. Het Latijnse alfabet werd gebruikt voor meer duurzame literaire inspanningen – aanvankelijk voor Latijnse geschriften, maar later ook voor inheemse geschriften.
De eerste werken die werden opgeschreven waren oude mondelinge wetten, gevolgd door vertalingen van Latijnse en Franse werken, waaronder legenden, heldendichten en preken.
Reformatie en Renaissance
De vele plaatselijke dialecten die vandaag bestaan, zijn ontwikkeld in de late Middeleeuwen, toen het grootste deel van de bevolking weinig reismogelijkheden had. De mensen die in de steden woonden, ontwikkelden door buitenlandse contacten nieuwe vormen van stedelijke spraak met een vleugje van de plattelandsdialecten, en ook geschreven talen.
De kanselarijen waar overheidsdocumenten werden geproduceerd, beïnvloedden geschreven normen die niet alleen plaatselijk waren, maar landelijk waren doorgedrongen. De Reformatie zou uit Duitsland komen en daarmee ook de Duitse vertaling van de Bijbel door Maarten Luther. Die later vertaald werd in het Deens, Zweeds en IJslands.
Aangezien er echter geen Noorse vertalingen bestonden, werd dit een van de redenen waarom er geen Noorse literaire taal ontstond.
Met de uitvinding van de boekdrukkunst en de toename van het alfabetisme leerden de sprekers van alle Scandinavische dialecten geleidelijk de nieuwe talen te lezen en uiteindelijk te schrijven.
